Eşbağımlı İlişkiler: Kurban Üçgeni

Hayat içerisinde seçtiğimiz temel bir rol olmakla birlikte, karşımıza çıkan durum ve ilişkiler sonucunda farklı roller geliştirebiliriz. Kişiler ve roller değişse bile roller arasındaki döngü sabit kalmaktadır.

Eş bağımlılık, işlevsiz bir ilişki dinamiğidir. Kurban-kurtarıcı-zorba örüntüsü ile pekişen bir döngüdür.

Kurban; hayata karşı sorumluluk almasına izin verilmeyen ve aşırı korumacı tutuma maruz kalan bireylerdir. Birçok davranışı kendi başına başaramayacaklarını kabullenmiş ve kurtarıcıya muhtaç olduklarını düşünmektedirler. Kurtarıcı; kendisine ait olmayan sorumlulukları yüklenen ve bunun sonucunda da kendi sorunlarını ikinci plana atan bireylerdir. Kendi sorunlarını çözmekte başarısız olan birey, başkalarının sorunlarını çözerek güçlü hissetmeye çalışır ve bundan motive olur. Zorba; kendi sorunlarıyla baş edemeyen ve çözmekte başarısız olan bu bireyler, hissettikleri korkuyu gösteremedikleri için onu öfke ile ifade ederek etrafındaki insanları suçlar.

Eğer çocukken kurtarıcı bir ebeveyniniz olduysa mağdur olmayı deneyimlemişsinizdir. Ya da ebeveynleriniz arasında geçen döngüyü deneyimlediyseniz yetişkin olduğunuzda da kendinizi mağdur hissedeceğiniz kurtarıcı kişileri hayatınıza çekmeniz muhtemeldir.

Annesinin aşırı korumacı tutumu yüzünden kendi sorumluluğunu alamayan bir çocuk, annesinin bu tutumu sonucunda kurban gibi hissetmeye başlayabilir. Akranlarının ya da çevresindeki diğer insanların çocuğuna kaba davranacağından çekinen anne, çocuğunun problem çözme becerisi kazanmasına engel olur. Kurban olmayı öğrenen çocuk, okul hayatında da güçsüz ve kırılgan yapısından dolayı zorbaları hayatına çeker.

İşlevsiz bir ailede büyüyen çocuklar, kurban-kurtarıcı-zorba örüntüsünü öğrenirler. Bir kurban, her zaman kendini kurban edecek ‘zorba’yı ve onu mağduriyetinden kurtaracak ‘kurtarıcı’yı hayatına çeker. Bu döngü her bir rol için geçerlidir. Aynı zamanda her bir birey hem kurtarıcı hem zorba hem kurban olmayı deneyimler. Bu döngüde hiçbir rolün üstünlüğü ya da işlevselliği yoktur. Üç rol de “kurban”dır. Bu yüzden bu döngü “Kurban Üçgeni” olarak adlandırılır.

Koşullu sevilen çocuklar yetişkin olduklarında sevilmek için eş bağımlı ilişki kurarlar. Bu çocuklar sağlıklı sevgiyi bilmedikleri, deneyimlemedikleri için yetişkinlikte bekledikleri sevgi; işlevsiz, istismar eden(mağdur eden) bir ilişki şeklidir. Kurtarıcı bir kadının alkolik zorba bir adam ile evliliğini sürdürmek için kendini “sevgi” ile motive ettiği örneğini düşünürsek, buradaki işlevsiz ve eş bağımlı ilişkiyi görebiliriz.

Koşullu sevilmeyi öğrenen çocuk, yetişkin olduğunda devamlı kendilerini, eşlerini, ilişkide oldukları kişileri değiştirmek ve düzeltmek için üstün çaba sarf eder. Akışına bırakmak, kendilerini ve başkalarını olduğu gibi kabul etmek onlar için neredeyse imkansızdır.

Eş bağımlı kişiler başkalarını memnun etmeye dair üstün bir performans sergilerler. Adeta bir kurtarıcı gibi etraflarında pervane olurlar. İşler kontrolden çıktığında ise bir zorbaya dönüşerek önce karşılarındakini sonra kendilerini mağdur hissederler. Burada hissettikleri temel suçluluk duygusu bu döngüyü daha da pekiştirir hale gelir. “Hayır” demek, sınır koymak ve sağlıksız bir ilişkiyi sonlandırmak bu kişiler için oldukça zordur. Başkalarının kendisi hakkında düşündükleri ve söyledikleri ile ilgili oldukça hassastırlar. Eş bağımlı ilişkilerde manipülatif tutumlar ve suçluluk duygusu birbirini pekiştiren bir döngüdür.

Eş bağımlı ilişkilerde işlevsiz çocukluk dönemi geçirmiş olan yetişkinler, kötü muamele görmeyi hak ettiklerine dair bir yanılsama içerisindedirler. Bir türlü kişisel gücünü fark edip davranışlarının sorumluluğunu alamazlar. Tüm olanlardan karşı tarafı sorumlu tutarlar, iç görüden yoksundurlar, ilişkiyi bitirmeye tahammülleri yoktur. Çünkü bildikleri tek ilişki tipi vardır, sağlıksız ve işlevsizdir. Bu kişilerin bu döngüyü sürdürmelerinin en büyük sebebi hayatlarında deneyimledikleri sağlıklı bir ilişkinin olmamasıdır.

Başkalarına yardım (kurtarıcılık) üzerinden özsaygılarına yatırım yapmaya çalışırlar ve muhtaç kişileri kendilerine çekerek sağlıksız döngüyü kuvvetlendirirler.

Eş bağımlılar korku duygusunu o kadar yoğun deneyimlerler ki bu yüzden ilişkiyi bitirme korkusu ile baş edemedikleri için sağlıksız ilişkiyi sürdürme kararı alırlar.

Eş bağımlı ilişkilerde olan kişilerin çocuklukları; duygularını bastırma, problemlerini görmezden gelme, aile sırlarını gizleme ve acıya tolerans geliştirme üzerine kuruludur. Ve sırf bu yüzden utandırılmıştır. Bu kişilerle utançları üzerine çalıştığımızda en yoğun fark ettikleri durum “Ben utanılacak bir şey yapmamışım, bu utanç bana ait değil.” üzerine olmuştur.

Eğer siz de bir ya da birkaç ilişkinizde yoğun suçluluk, utanç ya da korku yaşıyorsanız, asla onsuz olamam ya da o bensiz yapamaz diyorsanız, manipüle ettiğinizi ya da manipülasyona maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, ‘hayır’ demek-sınır koymak sizin için oldukça güç ise, sağlıksız olduğu halde bitiremediğiniz bir ilişki içerisindeyseniz ve eş bağımlı ilişkiden sağlıklı ilişkiye ulaşmak, çocukluk yaralarınızı iyileştirmek, var olan durumu fırsata dönüştürmek istiyorsanız bu konuda yazılmış ilgili kitapları okumanızı ve bu alanda yetkin bir uzmanla çalışmanızı tavsiye ederim.

Psikolog İlksen ŞAVKIN